Eén van de belangrijkste wegen doorheen onze contreien is de 400 kilometer lange oude Romeinse heirbaan die liep van Boulogne-sur-Mer via onder andere Arras, Bavay, Morlanwelz, Liberchies, Braives, Tongeren, Maastricht en Heerlen naar Jülich en Keulen. Vaak wordt er van uit gegaan dat deze weg een pre-Romeinse voorganger had. Opgravingen in Liberchies en Braives hebben aangetoond dat het een volledig nieuwe Romeinse creatie is. Archeologisch onderzoek ter hoogte van het kruispunt van de Koninksemsteenweg met de Linderstraat in oktober-november 1964 toonde aan dat de Romeinse weg Tongeren – Bavay ter plaatse een oorsprong heeft die vermoedelijk terug gaat tot voor de regering van keizer Augustus. Op oude kaarten wordt hij vaak aangeduid als de ‘Chaussée Brunehaut’.
De weg werd aangelegd tijdens de Augusteïsche regering en zou voor het eerst tijdens de regering van Claudius van een kiezelfundering voorzien zijn. Ten noorden ervan ontwikkelde zich het dambordplan van de stad. Ten westen van Tongeren is hij nog duidelijk herkenbaar in de Romeinse Kassei, vroeger de ‘Chaussée romaine de Tongres par Waremme à Braives’ die enigszins door het landschap slingert. Het deel van de Romeinse Kassei tussen de Cottastraat (Tongeren) en de Kerkstraat (Koninksem) gaat niet op een Romeinse weg terug. In 1961 werden ter hoogte van de percelen 65b en 175 links en rechts van deze weg enkele proefsleuven getrokken. Deze leverden geen enkel spoor van een oude wegaanleg op. Vanuit Bavay in de richting van Tongeren liep het tracé ervan wel tussen de tumulus van Koninksem (Romeinse Kassei) en de tumulus van het Binnenveldje om vervolgens het uitgestrekte zuidwestgrafveld te doorkruisen richting de oude Hoeve Brone. In de volksmond werden deze landerijen het Tombeveld genoemd, in de directe omgeving van de kleine tumulus van Koninksem ook Tombeveldje of Binnenveldje. De weg kwam via de Koninksemsteenweg Tongeren binnen en doorkruiste de antieke stad van west naar oost. In het oosten verliet deze weg Tongeren-centrum via de Blaarstraat. Het tracé is zeer mooi zichtbaar in de onverharde veldweg met de naam Marteman en vervolgens de Heersterveldweg. Sedert de verkaveling van het stuk Romeinse weg aan de Paardsweidestraat Op de Heufkens zijn dat de laatste overgebleven segmenten van het Romeinse wegennet rond Tongeren dat bewaard bleef in een toestand die min of meer aansluit bij de historische situatie sedert de Romeinse tijd. In de richting van Maastricht werd de verbinding verbroken door de aanleg van het bedrijventerrein Tongeren-Oost. Eén van de karakteristieken van deze weg is het grote aantal tumuli die erlangs werden opgericht. Bovendien bezat hij tijdens de volledige Romeinse periode, maar ook nog daarna een niet te onderschatten militair en economisch belang.
Dat militair belang wordt heel specifiek geïllustreerd tijdens de Batavenrevolte van 69/70 n.C. In januari of februari van het jaar 70 kwamen de leiders van de opstand in een huis in Colonia Agrippinensis (Keulen) samen, onder meer de Bataafse leider Iulius Civilis en Iulius Classicus, de bevelvoerder van de ruiterij der Treveri. Onder de aanwezigen waren ook enkele Tungri. De opstand verliep aanvankelijk gunstig. Claudius Labeo organiseerde echter het verzet vanuit Bavay en Tongeren, de twee belangrijke steden langs de weg. Het kwam tot een treffen met de opstandelingen bij de brug over de Maas ter hoogte van het huidige Maastricht. Civilis kon de troepen van Claudius Labeo, waartoe Baetasii, Nervii en Tungri hoorden, met een voorstel tot een bondgenootschap in vertwijfeling brengen. Campanus en Iuvenalis, "uit de leidinggevende rangen van de Tungri", gaven de hele civitas aan Civilis over. Ongetwijfeld trok Civilis daarna via de Romeinse weg Tongeren-Keulen op naar Tongeren, zowat twintig kilometer verder, en bezette er de nederzetting. Civilis bereikte het toppunt van zijn macht. De Bataafse leider kwam door ongelukkige politieke en militaire wendingen echter spoedig onder druk te staan. Zij hadden hun eigen mogelijkheden schromelijk overschat en bleken niet opgewassen tegen de acht legioenen die Rome zou inzetten. Het 14de legioen, dat onder leiding van Fabius Priscus stond, rukte op via de grote heerban Bavay-Tongeren-Keulen en dwong de Tungri samen met de Nervii tot overgave. Archeologisch onderzoek in 1961 in de westsector van de stad bracht sporen van een palissade met spitsgracht aan het licht. De gracht was gevuld met verbrand puin en het geheel was overdekt met een bouwlaag uit de Flavische tijd. Overal in de stad treffen de archeologen de sporen aan van een brandlaag die in 69 of 70 moet worden gedateerd en die op een systematische verwoesting van de nederzetting wijst. Wellicht brandde de legio XIV Tongeren na de inname op bevel van Fabius Priscus plat. Voor de Romeinen was de controle van de weg Bavay-Tongeren-Keulen strategisch van cruciaal belang.
Terecht beschouwt Wallonië deze weg als belangrijk historisch patrimonium. L’agence wallone du Patrimoine wijdde er ook enkele publicaties aan bestemd voor een ruim publiek. Tegelijk brengt Wallonië deze weg onder de aandacht van de reizigers. Sedert 2008 staat de Romeinse weg Bavay-Tongeren op de voorlopige lijst van het Unesco Werelderfgoed. (https://whc.unesco.org/en/tentativelists/5359/ : Le tronçon Bavay-Tongres de la chaussée romaine Boulogne-Cologne situe sur le territoire de la Région wallonne). De voordracht gebeurde op initiatief van Division du Patrimoine de la Région wallone de Belgique. En toch speelden de belangrijkste gebeurtenissen zich af in de regio rond Tongeren. Alleen, ten westen van de stad is het tracé van deze weg finaal verloren ten gevolge van de verkaveling ‘Op de Heuskens’, ten oosten van de stad door het industrieterrein van Tongeren-Oost. Het is nog weinig wat rest van die zo belangrijke Romeinse weg. Laat ons dat weinig vanaf nu met zorg behandelen!