Ik lees vandaag in de krant De Standaard dat de nieuwe vertaling van ‘De goddelijke komedie’ van Dante de naam van de profeet Mohammed niet meer vermeldt . ‘We wilden niet nodeloos kwetsen’, zegt de uitgever. Een verschrikkelijk pijnlijk standpunt dat een legitieme bezorgdheid compleet ondergraaft.
Dante di Alighiero degli Alighieri, geboren in Florence, ergens tussen 14 mei en 13 juni 1265 en gestorven in Ravenna op 14 september 1321 was dichter, schrijver, moraalfilosoof en kortstondig politicus. Zijn voornaamste werk staat bekend als ‘La divina commedia’ of ‘De goddelijke komedie’. Het is een gedicht in drie delen over een reis door het hiernamaals, van de Hel (Inferno), door het Vagevuur (Purgatorio) naar het Paradijs (Paradiso). Terecht wordt het beschouwd als een hoogtepunt van de wereldliteratuur.
Vijfendertig jaar oud was Dante, toen hij in het jaar 1300 zijn reis doorheen de Hel (Inferno), over de Louteringsberg (Purgatorio) en door de Hemel (Paradiso) maakte. Hij verwerkte de gebeurtenissen uit die donkere levensperiode na 1307. De dichter zelf gaf het werk de titel Commedia. In 1360 gaf een andere wereldberoemde Florentijnse dichter, Boccaccio, aan het werk de titel La Divina Commedia. Daarin staat volgende passage:
'Zie mij, Mohammed, aan: verminkt als geen!
Voor mij gaat Ali, met het hoofd gespleten
Van kuif tot kinnebak; hoor zijn geween.
Ook ieder ander hier, laat ik u weten,
Heeft twist en tweedracht op de aard verspreid;
En daarvoor worden wij uiteengereten.
Er is een duivel die ons opensplijt
En in ons lijf zijn slagzwaard laat verdwijnen;
Na elke rondgang is het onze tijd.
Al gaande lijden wij de zwaarste pijnen,
En alle wonden sluiten zich aleer
Wij wederom voor onze beul verschijnen.'
(Dante, 'De Goddelijke Komedie', Athenaeum—Polak & Van Gennep, 2009, vertaald door Ike Cialona en Peter Verstegen)
De uitgeefster Myrthe Spiteri van Blossom Books stelt dat bewust werd gekozen om enkele regels die de naam van de profeet vermelden, weg te laten. “Bij Dante ondergaat Mohammed een grof en vernederend lot, alleen maar omdat hij de voorloper van de islam is.” Volgens Spiteri “doet deze ingreep niks af aan de literaire betekenis van de tekst”. Zij ziet Dante als ‘progressief’ en de Mohammed-passage als ‘niet meer van deze tijd’. Voor de vertaalster Lies Lavrijsen gaat het “om de moderne, humanistische boodschap van Dante. Die is te belangrijk, zeker ook voor jongeren uit andere culturen.“
Het aanpassen van een stuk tekst om bepaalde bevolkingsgroepen niet te kwetsen is niet alleen een verminking van een literair monument, maar ook een ernstige aanslag op de geschiedenis. Alle geschiedenis schuurt en kwetst. Hoe je het draait of keert kan een dergelijke ingreep een nefaste invloed hebben op onze algemene kennis van de geschiedenis. La Divina Commedia werd geschreven tijdens de 14de eeuw en is dus ook een historische bron voor de mentaliteitsgeschiedenis van de 14de eeuw. Een onderdeel van die mentaliteitsgeschiedenis is het gedachtengoed wat in een maatschappij gemeengoed was. Hoe zagen mensen andere bevolkingsgroepen en godsdiensten? Net op dat punt zuiveren vertaler en uitgeefster men de tekst . In De Standaard laat Lies Lavrijsen optekenen dat zij ‘niet de schrijver is van de tekst, maar als vertaler wel een eigen verantwoordelijkheid heeft’ Laat nu net de verantwoordelijkheid van een vertaler liggen in een correcte eigentijdse weergave van de tekst.
Conclusie: een vertaling om te mijden !
Dante Alighieri, Dantes goddelijke komedie: de hel, door Lies Lavrijsen (vertaler), Sophie Pluim (Illustrator), Blossom Books, 2021.