In een artikel verschenen in Limburg-het Oude Land van Loon in 2013 wezen wij er op dat Romeinse wegen vaak niet meer herkenbaar zijn. Dat wordt verklaard door het feit dat de geschiedenis van wegen een dynamische geschiedenis is. Het (voort-)bestaan van een weg is immers onderhevig aan talrijke factoren die met nagenoeg exclusief menselijke bedrijvigheid te maken hebben. In het verleden ging dat vooral om bestuurlijke en militaire initiatieven, handel, religie en pelgrimage, en zo voort. Dat zorgde geleidelijk voor aanpassingen en veranderingen. Zo lang de dynamiek van een weg in lijn was met de menselijke behoeften, bleven zij in gebruik.
Tot in de 18de eeuw waren ook grote wegen vaak onverhard. Zelfs al bleef men tijdens de middeleeuwen voor handel, transport en verkeer verder gebruik maken van bepaalde Romeinse wegen, dan konden zij toch in onbruik geraakten waardoor nu hooguit nog wat onverharde wandelpaden, karrensporen of perceelsgrenzen resten. Vanaf de 19de en vooral de 20ste eeuw zien wij daarin een belangrijke verandering ten gevolge van de grootschaligheid van de menselijke ingrepen in het land. De aanleg van wegen, de ruilverkavelingen, de ontwikkeling van industrieterreinen en woonzones hebben het historische wegennet zwaar aangetast. De Romeinse wegen ten westen van het huidige Tongeren zijn daar een goed voorbeeld van. De continuïteit van oude historische wegen is dus niet gegarandeerd. Eeuwen geschiedenis leidden er toe dat zij voor de meeste mensen niet meer herkenbaar zijn. Het gevolg is dat hun positie in het kader van erfgoedbeheer erg kwetsbaar is, zelfs in de oudste stad van België. Voorliggende bijdrage wil het hebben over de Romeinse wegen tussen Tongeren en het nabijgelegen dorp Koninksem. Op een archeologische kaart van 1985 duidt W. Vanvinckenroye twee wegen aan die aan deze zijde van de stad een rol spelen.
De eerste weg situeert zich op het grondgebied van Koninksem en loopt van Tongeren noordelijk langs de dorpskern van Koninksem in de richting van Bavay. Deze 400 kilometer lange oude Romeinse heirbaan was één van de belangrijkste wegen doorheen onze contreien en liep van Boulogne-sur-Mer via onder andere Arras, Bavay, Liberchies, Braives, Tongeren, Maastricht en Heerlen naar Jülich en Keulen. Voor een groot deel valt hij samen met de Romeinse Kassei. Het geldt niet voor het deel van de Romeinse Kassei tussen de Cottastraat (Tongeren) en de Kerkstraat (Koninksem). In 1961 werden ter hoogte van de percelen 65b en 175 links en rechts van deze weg enkele proefsleuven getrokken. Deze leverden geen enkel spoor van een oude wegaanleg op. Vanuit Bavay in de richting van Tongeren liep het tracé ervan wel tussen de tumulus van Koninksem (Romeinse Kassei) en de tumulus van het Binnenveldje om vervolgens het uitgestrekte zuidwestgrafveld te doorkruisen richting de oude Hoeve Brone. In de volksmond werden deze landerijen het Tombeveld genoemd, in de directe omgeving van de kleine tumulus van Koninksem ook Tombeveldje of Binnenveldje. De weg kwam via de Koninksemsteenweg Tongeren binnen en doorkruiste de antieke stad van west naar oost. Tijdens de bouw van de wijk “Aan Paspoel” bracht een archeologisch onderzoek in oktober-november 1964 ter hoogte van het kruispunt van Linderstraat met de Koninksemsteenweg de aanwezigheid van een houten palissade met toegangspoort aan het licht. In het oosten verlaat deze weg Tongeren-centrum via de Blaarstraat in de richting van Maastricht en Keulen. Het tracé is er nog zeer mooi zichtbaar in de onverharde veldweg met de naam Marteman en vervolgens de Heersterveldweg. Het tracé van deze Romeinse weg is op de kaarten van Naudin le Jeune (1704), van Villaret (1745-1748), van Ferraris (1771-1778) en van Vandermaelen (1846 – 1854). Op de Ferrariskaart draagt hij de naam Ancienne Chaussée des Romains. Op de luchtbeelden van 1971 is de Romeinse weg tussen Hoeve Brone en de aansluiting op de Romeinse Kassei ter hoogte van de Kerkstraat nog goed te volgen.
De tweede heerbaan situeert zich gedeeltelijk op de grens tussen Tongeren en Koninksem. Vanuit Boulogne-sur-Mer via Cassel en Tienen loopt hij in de richting van Tongeren over de Oude Katzij, vanaf PIBO nagenoeg parallel met Beukenberg, die op de Sint-Truidersteenweg uitkomt. Tussen de Oude Katzij en Beukenberg, ongeveer 600 meter buiten de stadswallen, ligt de kleine Cockaertstombe of de Gekloven Tombe. Aan de overzijde van de Sint-Truidersteenweg loopt de weg verder over de Herenweg gevolgd door de Romeinse Kassei. In de Atlas der Buurtwegen Tongeren wordt dit segment Herreweg genoemd, verwijzend naar de term heirweg of heirbaan. De Romeinse Kassei die bijna ter hoogte van het College opnieuw op de Sint-Truidersteenweg uitkomt, doorkruiste de antieke stad van west naar oost, nagenoeg gelijk lopend met de Maastrichterstraat om oostelijk van de stad aan te sluiten op de weg Tongeren – Keulen. In het centrum van Atuatuca ontwikkelde deze weg zich tot de decumanus maximus of de hoofdstraat van de nederzetting. Kort na de oversteek van de Sint-Truidersteenweg was er ook een aftakking die de huidige Linderstraat volgt. Via de Linderstraat richt hij zich verder zuidwaarts en sluit ter hoogte van het kruispunt met de Koninksemstraat aan op de weg Tongeren – Bavay, circa 65 meter ten noordoosten van de Hoeve Brone. Ook deze weg is op de verschillende historische kaarten herkenbaar.
Vooral tussen de Linderstraat en de Paardsweidestraat is dit stuk archeologisch erfgoed door opeenvolgende verkavelingsprojecten onherroepelijk vernield. De opeenvolgende luchtfoto’s tussen 1971 en 2018 illustreren overduidelijk hoe de toestand van de Romeinse weg door de verkavelingen en bouwprojecten vooral tijdens deze jaren is verslechterd en hoe dit erfgoed tot aan de Paardsweidestraat nagenoeg volledig is verdwenen. Er rest enkel nog een herinnering via de oude kaarten en summier archeologisch onderzoek. De luchtfoto’s tonen ook hoe de omgeving van de drie tumuli geleidelijk aan op een onverantwoorde wijze wordt aangetast.
Gelukkig bleef het gedeelte tussen Tongeren en Tienen het best bewaard en mag als één van de mooiste tracés van een Romeinse weg in België worden beschouwd. Van Widooie tot Sint-Truiden is het ongetwijfeld één van de meest idyllische erfgoedrelicten van Haspengouw.
Reactie plaatsen
Reacties