S.P.Q.R., de Vereniging van Romeliefhebbers signaleert in haar digitale nieuwsbrief dat het Ministero per i Beni e le Attività Culturali e per il Turismo twintig miljoen euro voorziet om de Via Appia van Rome tot Brindisi in ere te herstellen (zie hier). Het project ‘Appia Regina Viarum’ behelst niet alleen een grondige herwaardering van het tracé van deze oude weg, maar ook de promotie ervan in het kader van een duurzaam toerisme dat specifiek op fietsers en wandelaars is gericht. Het hele traject omvat circa 609 km, waarvan 150 km in Lazio, 190 km in Campania, 83 km in Basilicata en 186 km in Puglia.
De Via Appia die liep van Rome via Capua en Venusia (Venosa) naar Brundisium (Brindisi), was aangelegd door Appius Claudius, censor in 312 v.C., en groeide uit tot één van de iconische wegen van de Romeinse wereld, één van die grote oude ondernemingen, die het Italiaanse landschap tot de dag van vandaag hebben gevormd. De Regina Viarum is van alle historische wegen de rijkste aan herinneringen en getuigenissen. Zijn belang kan moeilijk overschat worden. De Via Appia was in feite de eerste verkeersader van een complex wegennet, dat nog steeds de basis vormt van het moderne wegennet.
De weg had sinds het begin een grote politieke betekenis. Zij was de facto het resultaat van de behoefte van Rome om zijn macht geleidelijk uit te breiden naar de zuidelijke regio's en de basis te leggen voor het rijk. De geleidelijke uitbreiding van de Via Appia markeerde de toenemende onderwerping van Italië in zuidelijke richting. Terwijl de weg aanvankelijk vooral een belangrijke politieke en militaire betekenis had, nam het economische belang met het verstrijken van de jaren toe en ontwikkelde zij zich zo tot één van de belangrijkste verkeersaders in Italië. Zeker tot de zesde eeuw na Christus bleef de Via Appia in functie, zoals Procopius van Cesarea, in zijn De bello Gothico aangeeft. Tijdens de middeleeuwen verloor de weg wat van haar status als belangrijke handelsweg. Zij bleef echter van fundamenteel belang als pelgrimsroute naar het Heilige Land en tegelijk ging er een grote culturele invloed van uit. Tijdens de Kruistochten was zij van grote militaire betekenis.
Wie ooit Rome bezocht en daarbij de Via Appia aandeed, blijft gefascineerd. Dat was ook het geval bij reizigers zoals Johann Wolfgang von Goethe en Lord Byron die tijdens hun Grand tour Rome aandeden. Johann Wolfgang von Goethe was op 11 november 1786 over de Via Appia naar het rotondegraf van Caecilia Metella gewandeld. “Heut' hab' ich die Nymphe Egeria besucht, dann die Rennbahn des Caracalla, die zerstörten Grabstätten längs der Via Appia und das Grab der Metella, das einem erst einen Begriff von solidem Mauerwerk gibt.”, zo schrijft hij in zijn Italienische Reise. Een bekend meesterwerk van Johann Tischbein portretteert de Duitse schrijver met op de achtergrond de tombe. Is het te verwonderen? Deze legendarische weg doorkruist alleen in Rome een gebied van zowat 3.800 hectare, rijk aan grafmonumenten, catacomben, baden, en aquaducten.
De realisatie van de plannen zal niet overal even vlot verlopen. Terwijl de wandelaar of fietser soms kilometers lang over de originele Romeinse bestrating kan trekken wordt de Via Appia op sommige plaatsen gegijzeld door het hedendaagse autoverkeer. Het project moet daarvoor alternatieve oplossing zoeken en vinden. Van de voorziene 20 miljoen euro is het leeuwendeel bestemd voor aanpassingen, infrastructuurwerken, omleidingen, bewegwijzering, enz. Maar een belangrijk deel van de pot gaat ook naar restauraties en wetenschappelijk onderzoek. De aftrap van het project werd gegeven door de reizende tentoonstelling ‘L’Appia ritrovata in cammino da Roma a Brindisi’ die tot 13 september loopt in de Casale di Santa Maria Nova aan de Via Appia Antica 251 (zie hier). Het project zelf wordt ondersteund door de mooie website ‘Il cammino dell’ Appia Antica (zie hier). Hierop vindt de bezoeker een atlas van de Via Appia, wandeltips, verhalen van wandelaars en fietsers, informatie over landschap, archeologie en kunst en tenslotte ook over de evolutie van het project Appia Regina Viarum, of Via Appia, de koningin van de wegen.
Men kan zich de vraag stellen hoe het komt dat de oudste weg van Vlaanderen, met name de Romeinse weg die van Cassel over Velzeke, Elewijt, Tienen, Tongeren en Maastricht verder naar Keulen liep, niet gelijkaardige aandacht krijgt. Grote delen van haar tracé bleven nog goed bewaard. Slechts weinig stukken genieten enige bescherming. Sedert 2016 is bij voorbeeld het tracé van Romeinse weg tussen Tongeren en Sint-Truiden slechts beschermd als vastgesteld landschapsatlasrelict (zie hier). Van een bescherming als monument is nog steeds geen sprake. De bewaard gebleven stukken tussen Tongeren en Maastricht zijn zelfs helemaal niet beschermd. Het is voor ons in ieder geval duidelijk dat ook deze Romeinse weg voldoende potentie heeft om een belangrijke rol te spelen in het erfgoedtoerisme en dus alle bescherming verdient. Het wandel- en fietstoerisme zullen er wel bij varen.
Wie op een vlotte manier meer over de Via Appia wil lezen verwijzen wij naar Fik Meijer, Via Appia. Met Horatius langs de koningin der wegen, Athenaeum - Polak & Van Gennep, Amsterdam, 2017.