Circa 100 meter ten noorden van de Romeinse heerbaan tussen Tongeren en Tienen ligt de tumulus van Brustem. De weg maakte tijdens de Romeinse tijd deel uit van een van de belangrijke verbindingen tussen Keulen en Boulogne-sur-Mer. Een uitvoerige studie hierover publiceerden wij in De Romeinse heerbaan. De tumulus zelf komt op alle oude kaarten voor: Villaret (1745-1748), De Ferraris (1771-1778) Vandermaelen (1846-1854).
De tumulus van Brustem wordt in de volksmond ‘De Tomb’ genoemd. Villaret noemt de grafheuvel ‘Tombe de Gelmen’, Vandermaelen ‘Tombe de Brusthem’. De grafheuvel is gesitueerd aan de Tomstraat , circa 100 meter ten noorden van de Romeinse weg tussen Tongeren en Tienen. De Tomstraat loopt nagenoeg haaks op de Romeinse weg en volgt het tracé van een eeuwen oude verkavelingsweg die overgaat in een holle weg. Het is mogelijk dat deze weg terug gaat op een Romeins diverticulum. De tumulus met de wegen staan aangeduid op de kaart van de Ferraris. Daaruit kan men opmaken dat ter hoogte van de grafheuvel de topografie van de site tot op de dag van vandaag nagenoeg intact is gebleven.
De grafheuvel ligt op een perceel dat door een haag is omgeven. Hij zelf wordt omringd door een bomencirkel. Ook op de Ferrariskaart staat de tumulus op die manier ingetekend. Door de verwildering van de begroeiing is dat echter niet meer zichtbaar. De site is onttrokken door dicht struikgewas. De oorspronkelijke lengte van deze grafheuvel wordt geschat op 75 meter, de hoogte op 6 tot 7 meter. De langgerekte vorm en de oude plaatsnamen laten vermoeden dat het in feite om twee of zelfs drie heuvels zou kunnen gaan die in de loop der jaren één langgerekte heuvel vormden.
Verdere gegevens over deze tumulus zijn zeer vaag. In 1845 onderzocht Guioth de grafheuvel zonder resultaat. Hij moest vaststellen dat de tumulus reeds geplunderd was. Verder leverde zijn onderzoek, op de vondst van enkele Romeinse dakpannen evenals wat fragmenten van glas en metaal, niets op. In zijn opgravingsverslag signaleerde hij wel dat in 1776 in de grafheuvel een urne zou gevonden zijn. De verticale schacht, door grafrovers gegraven, werd nog één meter onder het oude oppervlak uitgegraven. De tumulus werd tijdens de Tweede Wereldoorlog bovendien zwaar beschadigd.
De tumulus van Brustem is een grafheuvel en verdient alleen al om die reden eerbied. Daar hebben ooit tijdens de 2de eeuw n.C. mensen hun overledenen herdacht. In 1992 bracht het toenmalig Provinciale Gallo-Romeins Museum de site van de tumulus volledig in orde. Er werden beheerwerken uitgevoerd, infoborden en een picknickbank geplaatst. Met de stad Sint-Truiden werd een convenant voor onderhoud afgesloten. Vandaag blijft daar niets meer van over. Terwijl in 2019 de tumulus, hoewel erg verwaarloosd, nog toegankelijk was, is de toegang op dit ogenblik volledig gebarricadeerd met hout. Erfgoedzorg in Vlaanderen, zelfs van eeuwenoude grafmonumenten, het is vaak een erg pijnlijk verhaal.
Foto's R. Nouwen: 1994, 2013, 2019, 2020